Royce Hall, UCLA by Joe Hale
(Առաջին մասը` այստեղ)
Պերճ Պռոշյանի ծոռն ընթերցում է «Քանի որ հղի եմ»` Անահիտ Հայրապետյանի բանաստեղծությունը: Այդ համադրությունն այնքան շեղիչ էր, որ հազիվ էի կարողանում կենտրոնանալ Անահիտի բանաստեղծության վրա: Լավ է, կարդացել էի: Այնուամենայնիվ, շատ շուտով, տող առ տող բանաստեղծությունը կարողացավ կլանել համակ ուշադրությունս: Հղիության շրջանի այս բանաստեղծությունն այն մասին էր, թե ինչպես է լինում, որ երջանիկ լինելու ժամանակ անսպասելիորեն ամեն ինչ դառնում է «քաքմեջ»: Ու տող առ տող գիտակցում ես, թե ինչպես է քաքմեջը դառնում քաքմեջի քառակաուսի, ապա խորանարդ, քանի որ խորտակել չի լինում այդ ցավը լացով կամ բոլորիս այնքան ծանոթ ու սիրելի ինքնակործանիչ եղանակներով` խմելով, գլուխը պատերին խփելով… «Քանի որ հղի եմ»,- ասում էր Պերճ Պռոշյանի ծոռն, ու առնական ձայնն ինձ ժամանակ առ ժամանակ սթափեցնում էր (տեղ-տեղ հիշեցնելով հղի Արնոլդ Շվերցնեգերին հին հայտնի ֆիլմում):
Իմ սուբյեկտիվ ընկալմամբ, ըստ էության, լացելու նյութն առատ էր, սակայն արցունքներ զսպելու կարիք չկար: Կարծես հեղինակն ինքն այդ հոգսն իր վրա է վերցնում: Բանաստեղծությունն, իրոք, գեղեցիկ էր ու միանգամայն անկեղծ: Ինձ թվաց, որ կար տառապանքը բանաստեղծերեն թարգմանելու այն նույն գտած ձևը, որը նկատել էի Ծովինար Չիլինգարյանի պոեզիայում (տես` առաջին մասը): Երկու հեղինակների տողերում էլ կա յուրահատուկ ինքնաձաղկ հումոր, որը ոչ միայն թույլ չի տալիս խղճահարվել, այլև թնդանոթի առջև կանգնած Մյունխհաուզենի պես կարծես պատգամի. «Ժպտացե՛ք, պարոնայք, ժպտացե՛ք»:
Անհանգ, առօրեական, աննորմալ, խոսակցական և պարզ: Այսպես եմ ի մի բերում այն բոլոր պատասխանները, որոնք ուսանողները հնչեցրին` արձագանքելով դասախոս Քեշիշյանի հարցին, թե ինչպես կբնորոշեին հայ ժամանակակից պոեզիան մի երկու բառով: Այդ բնորոշումներին ես կավելացնեի հումորը: Հումորի չափաբաժինը հայ նորագույն պոեզիայում աննախադեպ է: Իսկ միգուցե հսկայական ժողովրդականություն վայելող ու ամենուրեքյան հեռուստաեթերում գերակշռող հումորային հեռուստահաղորդումների ներքո ձևավորված մշակույթում գոյատևելու համար հումորն անհրաժեշտ տա՞րր է պոեզիայի համար: Ինչևէ, ճիշտ ինչպես հուզա-բուսական պոեզիայից էին հոգնել ֆուտուրիստներն ու դադաիստները քսաներորդ դարասկզբին, այդպես հետսովետական սերունդներն են հոգնել «լուրջ կուլ տված», ամպագոռգոռ պոեզիայից, որը նույն ջանադրությամբ, ինչ արաբները նավթ, մեր ակնաբներից արցունք ու ազգային վրեժի զգացում էր կորզում, սովետական շրջանում: Ինչ խոսք, այժմ, երբ սովետական համահարթեցված մարդատեսակի մեջ տարրալուծվելու հայ ժողովրդի ահն անցյալում է, իսկ անկախ պետականության հետ կապված պատրանքները ցնդած, պոստմոդեռնիստական հեգնանքն իր հաղթարշավն է ապրում հայ ժամանակակից պոեզիայի տողերում: Բանաստեղծն այլևս հայապահպանության նախարար չէ:
Նաև էրոտիզմի չափաբաժնի աննախադեպ ցատկն ու խիզախությունը մերօրյա հայ պոեզիայում ընդգծվեց ուսանողների կողմից: Ինչ խոսք, վաղ 2000-ականներից սկսեց տնկվել հայոց պոեզիայի հնամենի քնաթաթախ առնանդամն ու թրջվել մամռակալ ալեհեր ու չիր դարձած չուրը (Լուսինե Վայաչյանից եմ սովորել էս մի եզրը); պնդացան հայոց պոեզիայի պտուկները, կարմրեցին ու փքվեցին ճաքճքած դալուկ շուրթերը, իսկ ազգային վրեժի ծարավ մռնչյուններին եկան փոխարինելու սեռաքաղց տնքոցները:
Վիոլետ Գրիգորյանի «Տաղ ի վերայ կլիտորիսոյ» բանաստեղծությունը դասարանային ընթերցման համար նախընտրել էր մի երիտասարդ, ով, սակայն, ինչ-ինչ պատճառներով, խնդրեց, որ այն կողքին նստած աղջիկն իր փոխարեն ընթերցի: Ուսանողուհին սիրով համաձայնվեց ու սկսեց ընթերցումը:
Համալսարանական պատերից ներս ծլիկի հետ գրականությամբ միջնորդավորված առնչություն ունեցել եմ երեք անգամ: Առաջին անգամ` 2002 թ. իբրև դասախոս` «Ուլիսես»-ին նվիրված դասին Մոլլիի հանրահայտ գիտակցության հոսքը վերլուծելիս նաև ներքին մենախոսությանը զուգընթաց ծավալվող նրա ձեռնաշարժությանը անդրադառնալով; երկրորդ անգամ` 2006 թ. Կալիֆորնիա նահանգի Փասադենայի քաղաքային քոլեջում կազմակերպված բացօթյա միջոցառման ժամանակ «Համայն տիեզերք» պոեմիս անգլերեն տարբերակի (The Universe) ընթերցմամբ; իսկ երրորդ անգամ համալսարանական լսարանում ծլիկի հետ առնչությունս տեղի ունեցավ մոտ հինգ տարի անց` UCLA-ի լսարաններից մեկում ունկնդրելով «Տաղ ի վերայ կլիտորիսոյ»:
Ավարտին այնպիսի տպավորություն ստեղծվեց, որ «Տաղ ի վերայ կլիտորիսոյ» բանաստեղծությունը բաղկացած է միայն մեկ բառից` ծլիկ, իսկ մնացած բոլոր հնչյուններն այդ բառի բազմաձայն արձագանքների մի ամբողջ սիմֆոնիա էր: Վիոլետին հաջողվել է ծլիկ նկարել բառերով: Այդ ծլիկը հեշտոց-զանգակի արանքում իրեն պատե պատ զարկող լեզվակն է: Գլխապտույտ արագությամբ ու տոկունությամբ ղողանջող կնոջ զանգակատունը ազդարարում է սեփական մարմնի մատուցումն իբրև պատարագ:
Նույն խիզախ ուսանողուհին ընթերցեց «Սեր ամեն հայացքից» աժդահա հայրենից երազանքների մասին հատվածը: Դասի ավարտին ես ընթերցեցի «Իմ աղոթքը» «Գրողի ծոցից» (թերևս Վիոլետի տաղի ընթերցումը հուշեց համպտրաստից ընտրությունս), ապա կարդացի նախորդ գիշեր ավարտած «Կարմրագույն կապտագույն ծիրանագույն» բանաստեղծությունս: Սակայն ես դեռ երկար կհիշեմ այն, ինչ կատարվեց «Աշխատաֆոբիա»-յի ընթերցումից հետո: (Հաջորդ նախադասության մեջ նկարագրվելիք իրավիճակը պատշաճ ընկալելու և թյուրիմացությունից խուսափելու համար մինչև առաջ անցնելը խնդրում եմ ընթերցել «Աշխատաֆոբիա»-ն):
Բանաստեղծության ընթերցման ավարտին հռհռում էր գրեթե ողջ դասարանը: Մինչ անզուսպ ծիծաղը շարունակվում էր, ուսանողներից մեկը վեր կացավ ու քայլեց դեպի դուռը: Դուռը բացեց, թե չէ, դասախոսն, իր ծիծաղը մասամբ ընդմիջելով, հարցրեց. «Գործի՞»: Ուսանողն էլ, թե. «Չէ, շռելու»: Այստեղ արդեն ծիծաղի մի նոր ալիք պոռթկաց, դասն աննկատ ավարտվեց ու մենք բաժանվեցինք ուրախ տրամադրությամբ:
Հ.Գ. Դասի ժամանակ ինձ հարց ուղղվեց առաջին գրքիս` «X կադր/վայրկյան»-ի չարաբաստիկ արկածների մասին, մասնավորապես տարիներ առաջ այն վաճառքից հանելու գրախանութների որոշումների վերաբերյալ: Պատասխանս կարճ կապեցի` զլանալով ծավալվել այդ տհաճ և չարչրկված հարցի շուրջ, թեև ութ տարի անց նույն բախտին արժանացել էր նաև վերջերս հրատարակված գիրքս` «Գրողի ծոցը» (մանրամասները): Սակայն այդ դասից մի քանի օր անց լուր առա, որ նման բախտաբաժին է ունեցել նաև վերջերս հրապարակ իջած տաղանդավոր գրող Հովհաննես Իշխանյանի «Ուվալնյատի օրը» գիրքը (մանրամասները), ինչպես նաև այդ օրը լսարանում ընթերցված Նանոր Պետրոսյանի բանաստեղծությունների նոր ժողովածուն: Հաշվի առնելով խնդրի վերստին արդիականացումն ու կրքերի բորբոքումը, ուսանողուհու` ինձ ուղղված հարցին հավանաբար կպատասխանեմ առանձին հոդվածով:
